Pisanie

Techniki pisania brajlem

Pisanie brajlem obejmuje całą gamę możliwości od staromodnych podejść z tabliczką i rysikiem do elektronicznych urządzeń brajla z wbudowanym ekranem i głośnikiem, aby zapewnić natychmiastową informację zwrotną wizualną i dźwiękową. „Drukarki brajlowskie” dokładniej można określić jako „wytłaczarki brajlowskie” — renderują tekst jako dotykowe komórki brajlowskie, a zatem wymagają grubego papieru, który nie zostanie przebity przez szpilki wytłaczające. Brajl wymaga również większej liczby stron dla tej samej ilości informacji, którą można wydrukować na zwykłym papierze z tuszem.

Punkt brajlowski powinien mieć wysokość 0,5–0,8 mm i kształt zbliżony do czaszy kulistej. Znormalizowana jest odległość punktów w sześciopunkcie, nieco większa odległość między sześciopunktami i nieco większa odległość między wierszami pisma. Istnieje szereg podobnych normalizacji. W Polsce, do przetwarzania podręczników szkolnych, zalecana jest normalizacja Marburg Medium.

Drukarki Interpoint to drukarki brajlowskie, które wytłaczają pismo Braille'a po obu stronach kartki.

Cena drukarki brajlowskiej jest zazwyczaj związana z ilością brajla, jaką może wydrukować.

Tabliczki brajlowskie

Tabliczka jest najstarszym narzędziem do pisania brajlem. Do pisma wypukłego używa się tabliczek różnych typów. Tabliczkę zwykle otwiera się tak, jak książkę i wkłada się papier między płytę z wgłębieniami a płytę z otworami, równolegle do brzegów tabliczki. Należy uważać, aby papier dochodził z boku do samych zawiasków i aby był przymocowany przez ostrza, znajdujące się przy brzegach tabliczki, nie tylko w celu unieruchomienia papieru, ale również po to, aby w razie potrzeby wyjęcia papieru w czasie pisania, można go było włożyć na to samo miejsce.

Biegle piszący brajlem mogą posługiwać się tabliczkami do pisania dwustronnego (międzypunktowymi). Po zapisaniu jednej strony należy arkusz obrócić i włożyć w odpowiedni dla tabliczki sposób, a następnie pisać tekst.

Dłutko trzyma się prostopadle do tabliczki, tak aby uchwyt narzędzia opierał się o staw łączący palec wskazujący z dłonią w ten sposób, aby palec wskazujący był na wpół otwarty. Pojedyncze punkty wytłacza się dłutkiem na papierze, odnajdując miejsce w prostokątnych otworkach tabliczki. Dłutko należy naciskać równo i niezbyt mocno, opierając je dobrze o długie boki prostokątów, tak jednak, aby dosłyszeć lekki trzask papieru wtłaczanego w zagłębienia. Oznacza on, że przyciśnięcie dłutka jest dostateczne.

Nie jest rzeczą obojętną, w jakim porządku wytłacza się punkty. Należy przyjąć niezmienny porządek wytłaczania liter, który należy zachowywać. Sposobem najlepszym jest wytłaczanie punktów od góry do dołu, od prawej do lewej strony kartki, w następującym porządku sześciopunktu 1, 2, 3, 6, 5, 4.

Maszyny brajlowskie

Pozwalają pisać szybciej. Zasada wszystkich maszyn do pisania jest jednakowa. Maszyna posiada 6 klawiszy, odpowiadających 6 punktom znaku brajlowskiego i siódmego klawisza odstępu. Zamiast wytłaczać każdy punkt z osobna, uderza się tyle klawiszy (i te klawisze) jednocześnie, ile jest punktów w danej literze. Pisząc akordami, osiąga się większą szybkość, pod warunkiem prawidłowego palcowania; sześć palców: wskazujący, środkowy i serdeczny obu rąk spoczywają na klawiszach maszyny. Piszący trzyma dłonie nad klawiaturą i końcami palców naciska klawisze punktów wchodzących w skład znaku. Nieprawidłowe jest „zawieszanie” na klawiszach końców palców dłoni wiszącej pod klawiaturą. W czasie pisania nie przenosi się palców z klawisza na klawisz. Taki nawyk pozwala osiągnąć największą szybkość pisania. Biegłe pisanie wymaga wyćwiczenia „siły uderzenia” każdego z palców. Umieszczony w środku klawiatury klawisz odstępu naciska się jednym z kciuków.

Dla niewidomego ucznia przydatna może być umiejętność pisania na maszynie jedną ręką. Wymaga to wyćwiczenia ruchów innych, niż przy pisaniu dwuręcznym. Umiejętność pisania jedną ręką przydatna jest przy pracy z tekstem, np. uczeń przekształcający wyrażenie algebraiczne lewą ręką czyta to wyrażenie, a prawą zapisuje przekształconą postać wyrażenia. Tą metodą pracuje w sposób ciągły, nie odrywa palców od miejsca, w którym pracują, nie szuka miejsca, w którym zatrzymał się przy czytaniu. Pracuje szybciej, niż przy pisaniu dwuręcznym.

Drukarki brajlowskie

Oprogramowanie do tłumaczenia brajla to program komputerowy, który konwertuje drukowany tekst na kod brajla. Drukarka brajlowska jest podobna do zwykłej drukarki, ponieważ wytłacza lub drukuje brajla na papierze.

Transkrypcja polega na wprowadzeniu tekst czarnodrukowego do standardowego programu do przetwarzania tekstu, edytuje się go, a następnie zapisuje jako plik elektroniczny. Następnie plik ten jest otwierany w oprogramowaniu do tłumaczenia. Oprogramowanie do tłumaczenia może być kontrolowane za pomocą poleceń klawiaturowych lub myszy. Przetwarzany tekst czarnodrukowy może zostać przekonwertowany na kod Braille'a i wyświetlony na ekranie komputera jako symulowany Braille, czyli „simbraille”, który jest wizualną reprezentacją wypukłego Braille'a. Simbraille pojawia się jako czarne kropki wyświetlane na ekranie w liniach. Linie te składają się z komórek zawierających kombinacje sześciu kropek reprezentujących litery, cyfry i znaki interpunkcyjne. Ten wyświetlacz pozwala widzącym osobom dokonującym transkrypcji zobaczyć braille'a przed jego wytłoczeniem na papierze. Po sprawdzeniu tłumaczenia i formatowania może zostać wydane polecenie, które wyśle plik do drukarki brajlowskiej w celu wydrukowania.

Większość wytłaczarek brajlowskich używa papieru brajlowskiego z podajnikiem traktorowym o wymiarach 8 1/2 cala na 11 cali lub 11 1/2 cala na 11 cali. W drukarkach Index zastosowany jest papier brajlowski w formacie a4. Wytłaczarki brajlowskie zazwyczaj mają klawiaturę numeryczną, która kontroluje ich ustawienia i funkcje. Niektóre wytłaczarki produkują tylko jednostronne strony brajlowskie, podczas gdy inne zapewniają dwustronne lub międzywierszowe strony brajlowskie.

Chociaż z tej kombinacji oprogramowania i sprzętu mogą korzystać osoby niewidome, najczęściej korzystają z niej osoby przepisujące materiały czarnodrukowe na alfabet Braille’a. Ta technologia pozwala na produkcję większych ilości brajla niż przy użyciu ręcznego urządzenia do zapisu brajla, takiego jak maszyna Perkinsa. Pomaga to wytworzyć znacznie większą bibliotekę materiałów dla czytelników brajla.

Dostępnych jest wiele programów do tłumaczenia tekstu Braille'a. Najpopularniejszy z nich kosztuje około dwóch tysięcy złotych.

Na rynku dostępnych jest wiele wytłaczarek, których rozmiary wahają się od 13,5 x 8 x 5 cali przy wadze około pięć i pół kilograma, do 12 x 26 x 18 cali przy wadze około dwudziestu kilogramów. Ceny wytłaczarek brajlowskich o małej objętości wahają się od 1800 do 5000 dolarów, natomiast ceny wytłaczarek o dużej objętości wahają się od 10 tysięcy do 80 tysięcy dolarów. Cena w złotych polskich waha się w zależności od aktualnego kursu dolara.

Zasady pisania

Litery wyrazu pisze się bezpośrednio po sobie, tak jak w druku czarnym. Między wyrazami pozostawia się zawsze odstęp – znak pusty. Jeżeli przy końcu wiersza wyraz nie mieści się w całości, przenosi się go do następnego wiersza. Dzieli się go według zasad pisowni, umieszczając na końcu wiersza znak przenoszenia, a drugą część wyrazu przenosi się do wiersza następnego.

Wielkie litery oznacza się przez dodanie znaku wielkiej litery przed właściwymi małymi literami.

Dla oznaczenia cyfr używa się znaków pierwszej i piątej serii, poprzedzonych znakiem cyfry. Liczby główne wyraża seria pierwsza, czyli litery od „a” do „j”. Liczby porządkowe seria piąta.

Jeżeli liczba składa się z kilku cyfr, wówczas znak cyfry stawia się tylko przed pierwszą cyfrą tej liczby.

Po cyfrach i liczbach nie pisze się nigdy bezpośrednio znaków przestankowych, słów, ani wyrażeń literowych, gdyż prowadziłoby to do błędnego odczytu znaków. Zapis miana pisany po liczbie poprzedza się kluczem miana postawionym bezpośrednio po liczbie [12456].

Cyfry rzymskie oznaczają, podobnie jak w czarnym druku, następujące litery alfabetu: jeden – I (znak 9), dwa – I powtórzone dwa razy itd., 5 – litera V (znak 22), 10 – litera X (znak 23), 50 – litera L (znak 12), sto – litera C (znak 3), 500 – litera D (znak 4), 1000 – litera M (znak 13). Przed liczbami rzymskimi stawia się (jeden) znak wielkiej litery.

Pisanie od nowego wiersza – akapit oznacza się przez opuszczenie dwu pierwszych znaków w wierszu i pisanie od trzeciego znaku.

Poezje zazwyczaj pisze się tak, jak prozę tzn. nie zaczynając każdego wersu od nowej linii. Natomiast bezpośrednio po skończeniu każdego wersu danego utworu poetyckiego stawia się znak wiersza. Jeżeli przy końcu wersu znajduje się znak przestankowy, znak wiersza stawia się bezpośrednio po znaku przestankowym. Po znaku wiersza pozostawia się odstęp – znak pusty.

Szczegółowe zasady formatowania tekstu brajlowskiego znajdują się w opracowaniu:

Zasady adaptacji materiałów dydaktycznych do wersji brajlowskiej pod redakcją Pawła Wdówika. Publikacja wydana została przez Uniwersytet Warszawski, Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych, w Warszawie w 2011 roku.

Wyrażenia matematyczne pisze się zgodnie z zasadami podanymi w opracowaniu:

Brajlowska notacja matematyczna fizyczna chemiczna, wyd. II, Kraków, Laski, Łódź 2011.